Κράτος. Το κράτος είναι μια πολιτική οντότητα με καθορισμένη εδαφική επικράτεια, έναν πληθυσμό, και μια οργανωμένη δομή εξουσίας που ασκεί κυριαρχία σε αυτήν την περιοχή. Οι κύριες λειτουργίες του κράτους περιλαμβάνουν τη διασφάλιση της τάξης, την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και τη ρύθμιση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών σχέσεων. Η θεωρία του Μαξ Βέμπερ περιγράφει το κράτος ως «ο οργανισμός που διεκδικεί το μονοπώλιο της νόμιμης βίας».
Εθνικό Κράτος. Το εθνικό κράτος είναι μια ιδιαίτερη μορφή κράτους, όπου η κυριαρχία βασίζεται στην ταύτιση μιας εθνικής ομάδας (με κοινά πολιτισμικά, γλωσσικά, ή ιστορικά χαρακτηριστικά) με την πολιτική οντότητα του κράτους. Η ιδέα του εθνικού κράτους αναδύθηκε κυρίως με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) και εδραιώθηκε τον 19o και 20o αιώνα. Στόχος του είναι η ομοιογένεια και η ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας.
Τα εθνικά κράτη ήταν ‘’αποκύημα της φαντασίας ́ ́, ‘’πώς είναι δυνατόν να περιγράφεται ο λαός ως κυρίαρχος εφόσον ασκείται εξουσία επάνω του’’. Σε κάθε περίπτωση, το εθνικό κράτος είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο και ισχυρό αποκύημα της φαντασίας (Γουέντι Μπράουν, Walled States, Waning Soverignty).
•Απόσπασμα από το έργο της Γουέντι Μπράουν (Walled States, Waning Sovereignty)
Η Γουέντι Μπράουν ασχολείται με το πώς το εθνικό κράτος, παρόλο που είναι προϊόν της ανθρώπινης φαντασίας, έχει εξαιρετική επιρροή και λειτουργεί ως ένας ισχυρός μηχανισμός οργάνωσης εξουσίας.
"Αποκύημα της φαντασίας". Η φράση αυτή αναφέρεται στην ιδέα ότι το εθνικό κράτος δεν είναι φυσικό ή αναπόφευκτο. Είναι μια κοινωνική κατασκευή, μια αφήγηση που καθοδηγεί τη συλλογική δράση και νομιμοποιεί τη συγκέντρωση εξουσίας. Οι έννοιες της «κυριαρχίας του λαού» ή του «έθνους» είναι ιδεολογικές, που συχνά συγκαλύπτουν την άσκηση εξουσίας από ελίτ.
"Πώς είναι δυνατόν να περιγράφεται ο λαός ως κυρίαρχος ενώ ασκείται εξουσία επάνω του;". Η φαινομενική αντίφαση ανάμεσα στη «λαϊκή κυριαρχία» και την ύπαρξη εξουσίας εξηγείται μέσα από τη θεωρία της πολιτικής εκπροσώπησης. Ενώ η εξουσία αποδίδεται στον λαό, στην πράξη εκπροσωπείται από κυβερνώντες ή θεσμούς που τη διαχειρίζονται.
Χρήσιμο και ισχυρό "αποκύημα". Παρά τις ιδεολογικές του καταβολές, το εθνικό κράτος λειτουργεί ως μέσο οργάνωσης των κοινωνιών και επιβολής τάξης. Ο ρόλος του παραμένει κρίσιμος στις σύγχρονες πολιτικές και οικονομικές δομές.
Δημοκρατίες ‘’ζόμπι’’ (Ντέιβιντ Ράνσιμαν)
‘’Δημοκρατίες ‘’ζόμπι’’, ‘’. Η βασική ιδέα είναι ότι οι άνθρωποι απλά παρακολουθούν μια παράσταση, στο πλαίσιο της οποίας ο ρόλος τους είναι να προσφέρουν ή να αποφεύγουν το χειροκρότημα σε κατάλληλες στιγμές. Οι δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες, έχουν εξελιχθεί σε περίτεχνη παράσταση’’ (Ντέιβιντ Ράνσιμαν).
Ο όρος υποδηλώνει ότι πολλές από τις σύγχρονες δημοκρατίες συνεχίζουν να υφίστανται θεσμικά, αλλά στην πραγματικότητα έχουν χάσει την ουσία τους. Υπάρχει μια εξωτερική εμφάνιση κανονικότητας (εκλογές, κοινοβούλια, κόμματα), αλλά το περιεχόμενο και οι αξίες που στηρίζουν τη δημοκρατία – όπως η λαϊκή συμμετοχή, η λογοδοσία και η πραγματική εκπροσώπηση – έχουν υπονομευθεί.
Ο Ράνσιμαν επισημαίνει ότι ενώ οι θεσμοί μοιάζουν να λειτουργούν, οι πολίτες συχνά δεν συμμετέχουν ενεργά στη δημοκρατική διαδικασία, είτε λόγω αδιαφορίας, είτε επειδή πιστεύουν ότι η συμμετοχή τους δεν έχει νόημα. Περιγράφει την αποτυχία των δημοκρατικών συστημάτων να ανταποκριθούν στον αρχικό τους σκοπό, δηλαδή τη συμμετοχή του λαού στη λήψη αποφάσεων.
Η έννοια της «παράστασης». Οι σύγχρονες δημοκρατίες συχνά περιορίζονται σε μια επιφανειακή συμμετοχή των πολιτών. Οι πολίτες καλούνται να παίξουν έναν περιορισμένο ρόλο (όπως να ψηφίσουν ή να υποστηρίξουν συγκεκριμένα κόμματα) χωρίς ουσιαστική επιρροή στις πολιτικές αποφάσεις.
Πολιτική και αποξένωση. Η ιδέα είναι ότι οι δημοκρατικές διαδικασίες μετατρέπονται σε θέαμα, όπου οι πολιτικοί «παίζουν ρόλους» για να πείσουν το κοινό. Αυτή η εξέλιξη οδηγεί σε αδιαφορία και αποξένωση των πολιτών από την πολιτική.
Κριτική. Ο Ράνσιμαν θέτει το ερώτημα κατά πόσο οι θεσμοί της δημοκρατίας παραμένουν λειτουργικοί ή έχουν γίνει κενό γράμμα, αναδεικνύοντας την ανάγκη για επανεξέταση των τρόπων με τους οποίους ασκείται η πολιτική.
Οι «Δημοκρατίες ζόμπι» είναι ένας όρος που χρησιμοποιεί ο πολιτικός θεωρητικός Ντέιβιντ Ράνσιμαν (David Runciman) για να περιγράψει την κατάσταση των σύγχρονων δημοκρατικών συστημάτων, τα οποία έχουν χάσει τη ζωντάνια, τη λειτουργικότητα και την αυθεντική σύνδεση με τους πολίτες τους. Η έννοια αυτή αναλύεται κυρίως στο έργο του "How Democracy Ends" (2018), όπου εξετάζει την κρίση των φιλελεύθερων δημοκρατιών στη σύγχρονη εποχή.
Η παρακμή της συμμετοχής. Οι πολίτες στις δημοκρατίες ζόμπι συχνά περιορίζονται σε
παθητικό ρόλο. Ψηφίζουν στις εκλογές, αλλά πέρα από αυτό, δεν έχουν ουσιαστικό έλεγχο
στις πολιτικές διαδικασίες.
Η πολιτική έχει μετατραπεί σε ένα είδος θεάματος ή παράστασης, όπου οι ηγέτες
προσπαθούν να διαχειριστούν την εικόνα τους αντί να ασχολούνται με ουσιαστικές
πολιτικές.
Η αποξένωση των πολιτών. Ο σύγχρονος πολίτης αισθάνεται ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του. Αυτό ενισχύεται από την τεχνοκρατική διαχείριση και την παγκοσμιοποίηση, που συχνά απομακρύνουν τη λήψη αποφάσεων από τον λαό.
Το παράδοξο της σταθερότητας
Οι δημοκρατίες δεν καταρρέουν δραματικά (όπως γινόταν στο παρελθόν), αλλά φθείρονται σταδιακά. Αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση όπου οι πολίτες συμβιβάζονται με την αδράνεια και αποδέχονται ότι δεν έχουν πραγματική εξουσία.
Ο ρόλος της τεχνολογίας. Η τεχνολογία και τα κοινωνικά μέσα έχουν συμβάλει στη δημιουργία ενός πολιτικού περιβάλλοντος, όπου οι πληροφορίες χειραγωγούνται εύκολα, και οι πολίτες δυσκολεύονται να διακρίνουν την αλήθεια από την παραπληροφόρηση.
Απειλή από τον αυταρχισμό. Ο Ράνσιμαν προειδοποιεί ότι οι δημοκρατίες ζόμπι μπορεί να είναι ευάλωτες σε αυταρχικές τάσεις, καθώς η απογοήτευση των πολιτών δημιουργεί το έδαφος για δημαγωγούς και αυταρχικές εναλλακτικές.
Κριτική ανάλυση
Ο Ράνσιμαν δεν ισχυρίζεται ότι η δημοκρατία έχει τελειώσει, αλλά ότι βρίσκεται σε ένα στάδιο παρακμής, το οποίο απαιτεί επαναξιολόγηση των θεσμών και των αξιών της. Προτείνει ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες πρέπει να εξετάσουν νέους τρόπους συμμετοχής και διακυβέρνησης, που να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της εποχής μας.
Η πρόταση του Ράνσιμαν για το μέλλον
Επανάσταση στη συμμετοχή. Χρειάζονται νέες μορφές συμμετοχής που να ενσωματώνουν
την τεχνολογία και να δίνουν πραγματική φωνή στους πολίτες.
Αναθεώρηση των θεσμών. Οι δημοκρατικοί θεσμοί πρέπει να γίνουν πιο διαφανείς, ευέλικτοι και προσαρμοσμένοι στις ανάγκες των κοινωνιών.
Δημοκρατία πέρα από τις εκλογές. Ο Ράνσιμαν προτείνει ότι οι δημοκρατίες πρέπει να επανεξετάσουν τη μονομέρεια των εκλογών ως κύριο μηχανισμό λογοδοσίας.
Οι «δημοκρατίες ζόμπι» του Ντέιβιντ Ράνσιμαν μπορούν να συσχετιστούν με πολλές σύγχρονες πολιτικές πραγματικότητες, καθώς βλέπουμε φαινόμενα που αντικατοπτρίζουν την αποξένωση των πολιτών, την υποβάθμιση της συμμετοχής και τη θεατρικότητα στις δημοκρατικές διαδικασίες.
•Η κυριαρχία της εικόνας στην πολιτική
Στις σύγχρονες δημοκρατίες, οι πολιτικοί συχνά επικεντρώνονται στη δημόσια εικόνα τους και στη διαχείριση εντυπώσεων, παρά στη λήψη ουσιαστικών αποφάσεων:
Οι πολιτικές καμπάνιες βασίζονται ολοένα και περισσότερο στα κοινωνικά μέσα, με την έμφαση να δίνεται στη δημιουργία viral στιγμών και όχι σε βαθιές πολιτικές συζητήσεις. Για παράδειγμα, η χρήση του Twitter από ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ κατέδειξε πώς η πολιτική μπορεί να μετατραπεί σε θέαμα.
Η χρήση «συναισθηματικής πολιτικής» (emotional politics), όπου οι πολιτικοί δίνουν έμφαση σε δραματικές στιγμές για να τραβήξουν την προσοχή των ψηφοφόρων, υποκαθιστώντας τον ουσιαστικό διάλογο.
Η απομάκρυνση της εξουσίας από τους πολίτες. Η λήψη αποφάσεων μετατοπίζεται συχνά σε τεχνοκράτες, γραφειοκράτες ή υπερεθνικούς οργανισμούς, μειώνοντας την αίσθηση ελέγχου που έχουν οι πολίτες.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ορισμένοι πολίτες αισθάνονται ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από μη εκλεγμένους θεσμούς (όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), γεγονός που προκαλεί δυσπιστία.
Οι εμπορικές συμφωνίες (π.χ. TTIP ή CETA) συχνά διαπραγματεύονται κεκλεισμένων των θυρών, με ελάχιστη συμμετοχή πολιτών ή εθνικών κοινοβουλίων.
Η θεατρικότητα των εκλογών. Η διαδικασία των εκλογών, αντί να αποτελεί ουσιαστική έκφραση λαϊκής βούλησης, συχνά γίνεται μια «παράσταση» όπου οι πολίτες απλώς επιλέγουν ανάμεσα σε περιορισμένες επιλογές.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το εκλογικό σύστημα δίνει υπέρμετρη δύναμη σε συγκεκριμένες πολιτείες (swing states), ενώ το εκλογικό σώμα περιορίζεται σε δύο κυρίως κόμματα.
Οι εκλογικές διαδικασίες σε πολλές χώρες χαρακτηρίζονται από τη χειραγώγηση μέσω μεγάλων χορηγών, με αποτέλεσμα να εξυπηρετούνται τα συμφέροντα των οικονομικών ελίτ και όχι του λαού.
Η πολιτική ως reality show. Η σύγχρονη πολιτική συχνά παρουσιάζεται ως ένα είδος «διαγωνισμού» ή θεάματος, με τους πολιτικούς να «παίζουν ρόλους».
Τα προεκλογικά ντιμπέιτ μετατρέπονται σε τηλεοπτικά σόου, όπου οι υποψήφιοι δεν απαντούν ουσιαστικά σε ερωτήσεις, αλλά επικεντρώνονται σε ατάκες που θα τραβήξουν την προσοχή.
Η άνοδος των «χαρισματικών» ηγετών, όπως ο Μπόρις Τζόνσον ή ο Βίκτορ Όρμπαν, οι οποίοι χρησιμοποιούν την εικόνα τους και τη ρητορική τους για να ενισχύσουν το προφίλ τους, συχνά σε βάρος της πολιτικής ουσίας.
Η αδιαφορία ή αποξένωση των πολιτών. Πολλοί πολίτες στις δημοκρατικές κοινωνίες δηλώνουν απογοητευμένοι ή ακόμα και αδιάφοροι απέναντι στην πολιτική, καθώς πιστεύουν ότι δεν έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τις εξελίξεις.
Η συνεχής μείωση της συμμετοχής στις εκλογές σε πολλές χώρες, όπως η Γαλλία ή οι ΗΠΑ, υποδηλώνει την αίσθηση ματαιότητας που νιώθουν πολλοί πολίτες.
Η αυξανόμενη αποδοχή της άποψης ότι «όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι» ενισχύει την πολιτική απάθεια και τη στροφή σε πιο ακραίες ή απλοϊκές λύσεις.
Η άνοδος των αυταρχικών τάσεων στις δημοκρατίες. Η απογοήτευση από τις δημοκρατικές διαδικασίες οδηγεί συχνά σε αυξανόμενη υποστήριξη προς αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης.
Οι πολιτικές του Ερντογάν στην Τουρκία, υποβαθμίζουν τη δημοκρατική συμμετοχή και ενισχύουν την εκτελεστική εξουσία.
Οι «εκλογές» στη Ρωσία και σε άλλες χώρες που διατηρούν το προσωπείο της δημοκρατίας, αλλά στην πραγματικότητα λειτουργούν αυταρχικά.
Το φαινόμενο της παραπληροφόρησης και των fake news. Η διάχυση ψευδών ειδήσεων και η χρήση της προπαγάνδας στις σύγχρονες δημοκρατίες υπονομεύουν την ποιότητα της δημόσιας συζήτησης.
Το σκάνδαλο του Cambridge Analytica και η χειραγώγηση των δεδομένων πολιτών για πολιτικές καμπάνιες.
Η εξάπλωση συνωμοσιολογικών θεωριών που επηρεάζουν τις εκλογικές επιλογές (π.χ. QAnon στις ΗΠΑ).
Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πώς οι σύγχρονες δημοκρατίες συχνά λειτουργούν με τρόπους που ταιριάζουν στη θεωρία των «δημοκρατιών ζόμπι».
Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες του QAnon αποτελούν ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα μαζικής παραπληροφόρησης στις Ηνωμένες Πολιτείες, με σημαντικές επιπτώσεις στις εκλογικές επιλογές και τη δημοκρατική διαδικασία.
QAnon
Το QAnon είναι μια συνωμοσιολογική θεωρία που ξεκίνησε το 2017 από ανώνυμες αναρτήσεις σε ιστότοπους όπως το 4chan και το 8chan. Ο μυστηριώδης χρήστης «Q» ισχυρίστηκε ότι ήταν αξιωματούχος με πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες του αμερικανικού κράτους. Στην «αφήγηση» του QAnon, προωθούνται οι εξής βασικοί ισχυρισμοί:
Μυστικό δίκτυο παιδοφίλων και σατανιστών. Υποστηρίζεται ότι μια παγκόσμια ελίτ – αποτελούμενη από πολιτικούς, διάσημους και επιχειρηματίες – συμμετέχει σε παιδοφιλικά δίκτυα και λατρεύει τον Σατανά.
Ο Ντόναλντ Τραμπ ως «σωτήρας». Οι οπαδοί πιστεύουν ότι ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ είναι ένας «εκλεκτός ηγέτης» που πολεμά κρυφά το κατεστημένο (deep state) για να αποκαλύψει αυτή τη συνωμοσία.
Ημέρα της κρίσης – "The Storm". Σύμφωνα με το QAnon, μια ημέρα («The Storm») θα έρθει, όπου θα συλληφθούν και θα τιμωρηθούν όλοι όσοι συμμετέχουν στη συνωμοσία.
Επιρροή στις εκλογικές επιλογές. Η θεωρία του QAnon, παρότι ακραία, απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα, ιδίως μέσω των κοινωνικών μέσων, επηρεάζοντας τη στάση των πολιτών σε βασικά ζητήματα και εκλογές.
Υποψήφιοι υποστηρικτές του Qanon. Στις ενδιάμεσες εκλογές του 2020, αρκετοί υποψήφιοι για το Κογκρέσο στις ΗΠΑ είχαν εκφράσει υποστήριξη στο QAnon. Μερικοί εξ αυτών εξελέγησαν, όπως η Μάρτζορι Τέιλορ Γκριν, η οποία παραμένει ένθερμη υποστηρίκτρια της θεωρίας.
Επιρροή στις προεδρικές εκλογές του 2020. Πολλοί οπαδοί του QAnon υιοθέτησαν τον ισχυρισμό ότι οι εκλογές «κλάπηκαν» από τον Ντόναλντ Τραμπ, μια αφήγηση που ενίσχυσε την πόλωση και τις διαμαρτυρίες μετά τις εκλογές.
Η εκστρατεία κατά της επιστολικής ψήφου (mail-in voting) από κύκλους του QAnon συνέβαλε στη δυσπιστία για τη νομιμότητα των εκλογικών διαδικασιών.
Κίνητρα αποχής από τις εκλογές. Ορισμένοι οπαδοί πίστευαν ότι οι εκλογές δεν έχουν σημασία, καθώς η «The Storm» θα έφερνε ριζικές αλλαγές, οδηγώντας σε αποχή από τη διαδικασία.
Ρόλος των κοινωνικών μέσων. Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube, συνέβαλαν στην εξάπλωση του Qanon.
Οι αλγόριθμοι προώθησαν περιεχόμενο που συχνά βασιζόταν σε ακραίες θεωρίες για να κρατήσουν την προσοχή των χρηστών.
Πολλές ομάδες και σελίδες με εκατομμύρια μέλη χρησιμοποιούσαν το QAnon για να κινητοποιούν ανθρώπους, κυρίως σε υπερσυντηρητικούς κύκλους.
Σχέση με την επίθεση στο Καπιτώλιο. Η θεωρία του QAnon συνέβαλε άμεσα στη ρητορική που οδήγησε στην επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021. Πολλοί από τους συμμετέχοντες πίστευαν στις αφηγήσεις του QAnon και θεωρούσαν ότι προστατεύουν τον Ντόναλντ Τραμπ από μια «συνωμοσία». Κεντρικές φιγούρες της επίθεσης εντοπίστηκαν να κρατούν σύμβολα του QAnon, όπως μπλουζάκια και σημαίες.
Αποκλεισμός από πλατφόρμες. Μετά την επίθεση στο Καπιτώλιο, πολλές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Twitter, Facebook, YouTube) έλαβαν μέτρα για την κατάργηση περιεχομένου σχετικού με το QAnon.
Αποδοκιμασία από ειδικούς. Κοινωνιολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες τονίζουν ότι το QAnon εκμεταλλεύεται την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, την ανασφάλεια και την ευκολία διάδοσης παραπληροφόρησης μέσω του διαδικτύου.
Απειλή για τη δημοκρατία. Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες όπως το QAnon αποδυναμώνουν τη δημοκρατία, διχάζουν την κοινωνία και υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στις εκλογικές διαδικασίες.
Το QAnon αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς οι συνωμοσιολογικές θεωρίες μπορούν να αποκτήσουν πολιτική επιρροή, ιδίως σε περιόδους κοινωνικής κρίσης και δυσπιστίας προς τους θεσμούς.
