Άρθρο τ. Βρετανού υπουργού ανοίγει από το εξωτερικό την συζήτηση: Μπορεί να υπάρξει πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα;

 Άρθρο τ. Βρετανού υπουργού ανοίγει από τo εξωτερικό την συζήτηση: Μπορεί να υπάρξει πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα;

Ο πρώην υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, Ντένις ΜακΣέιν, σε ένα σπάνιο άρθρο αναλύει την ελληνική πολιτική παρακμή των τελευταίων πέντε δεκαετιών

Με άρθρο του στο The Globalist ο πρώην υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, Ντένις ΜακΣέιν, σε ένα σπάνιο άρθρο για ξένο Μέσο, αρκετά ακριβές (χωρίς να αποφεύγει ορισμένα λάθη, πάντως), επιχειρεί μια προσέγγιση της σημερινής ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας αναζητώντας της ρίζες της ελληνικής πολιτικής παρακμής. 

Και καταλήγει στο ερώτημα «Αν μπορεί να αναδυθεί στην Ελλάδα ένα ανανεωμένο πολιτικό κίνημα που να σπάσει το μονοπώλιο των εδραιωμένων δυναστειών και να δρομολογήσει τις εδώ και καιρό αναγκαίες εθνικές μεταρρυθμίσεις».

Μία πρώτη προσέγγιση και απάντηση στον αρθρογράφο είναι ότι «Μαγειρεύεις με ότι υλικά έχεις». Δεν μπορείς να αλλάξεις το βασικό συστατικό που είναι οι πολίτες.

Από το 2015 που προδόθηκε το δημοψήφισμα, όπου οι πολίτες, δεξιοί και αριστεροί ψήφισαν με μεγάλη πλειοψηφία (σχεδόν 63%) «ΟΧΙ» στο άλωση της χώρας από τους ξένους δανειστές και η ηγεσία Τσίπρα έκανε το ακριβώς αντίθετο, οι πολίτες, «παρέδωσαν πνεύμα»..

Προδομένοι, φτωχοί και κατατρεγμένοι από τους δανειστές, «παραιτήθηκαν».
Έπαψαν να πιστεύουν στις πολιτικές αλλαγές, κάτι που ενίσχυσε την πελατειακή σχέση τους με το εκάστοτε πολιτικό σύστημα, καθώς η εξαιρετικά «ρηχή» κοινωνική βάση πλέον είχε την επιβίωση ως βασικό της στόχο.

Η χώρα παρέδωσε την δημοσιονομική της κυριαρχία σε τρεις φάσεις (2010, 2012-2013 και 2015) και τα ιστορικά της δικαιώματα στην Μακεδονία το 2018, σε μια εθνική ήττα που απλά επιβεβαίωσε την έκλειψή της στο γεωπολιτικό σκηνικό της περιοχής.
H τουρκική κατοχή επί εθνικού εδάφους στην Κύπρο, εμπεδώθηκε και κανείς πλέον δεν θέλει να μιλά για αναστροφή της εθνικής ήττας του 1974 (το ότι εορτάζεται η επέτειος της τουρκικής εισβολής ως «αποκατάσταση της δημοκρατίας» στην Ελλάδα, τα λέει όλα...) Δυστυχώς η παραγωγή πολιτικών ηγητόρων είναι ανάλογη της λοιπής ποιοτικής υποχώρησης της κοινωνίας σε μία χώρα που απλά παρακολουθεί την πτώση της, ποζάροντας στο Instagram και στο Tik Tok.

Το βλέπουμε «ηχηρά» αυτό στα κόμματα της αντιπολίτευσης, δεξιά και αριστερά, όπου όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτικοί αρχηγοί (με εξαίρεση τον Κουτσούμπα του ΚΚΕ, που απλά είναι... ΚΚΕ), θυμίζουν χαρακτήρες θεάτρου σκιών...
Ας δούμε όμως το «σπάνιο» για ξένο και ειδικά για Βρετανό, άρθρο του Ντένις ΜακΣέιν, ο οποίος εκτός από υπουργός ήταν και βουλευτής της περιφέρειας Ρόδεραμ στο Νότιο Γιορκσάιρ του Ηνωμένου Βασιλείου από το 1994 έως το 2012:
«Η Ελλάδα αποτελείται από 20 περιφερειακές και υπο-περιφερειακές εκλεγμένες κυβερνήσεις και 6.000 νησιά — εκ των οποίων τα 227 είναι κατοικημένα.Greek islands getaway
Πριν από μια δεκαετία, στο αποκορύφωμα της κρίσης της ευρωζώνης, η Ελλάδα ήταν ο ασθενέστερος οικονομικός κρίκος της Ευρώπης (σ.σ.: και παραμένει ασθενής, απλά δεν είναι πλέον κρίκος γιατί έχει περιθωριοποιηθεί). Τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει σημειώσει εντυπωσιακή πορεία βελτίωσης της οικονομικής της απόδοσης (σ.σ.: λάθος, έχει κατρακυλίσει στην προτελευταία θέση της ΕΕ).

Η παράδοση της δυναστικής πολιτικής
Το βαλκανικό έθνος εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1979 — μόλις πέντε χρόνια μετά την πτώση μιας σκληρής στρατιωτικής δικτατορίας.

Ωστόσο, ενώ η Ελλάδα εγκατέλειψε τη στρατιωτική διακυβέρνηση, πάνω από 45 χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να μην μπορεί να αποτινάξει την παράδοση της δυναστικής πολιτικής.
Ας δούμε τα στοιχεία: Τρεις Παπανδρέου — πατέρας, γιος και εγγονός — έχουν ηγηθεί ελληνικών κυβερνήσεων από τα αριστερά από το 1945.

Δύο Καραμανλήδες κυβέρνησαν από τα δεξιά. Η οικογένεια Μητσοτάκη, με ρίζες στην Κρήτη του 19ου αιώνα, έχει αναδείξει δύο πρωθυπουργούς — συμπεριλαμβανομένου του σημερινού, Κυριάκου Μητσοτάκη, 57 ετών, και της αδελφής του, πρώην δημάρχου Αθηνών και υπουργού Εξωτερικών.Greek islands getaway

Το ευρώ ως σωτηρία;

Η ειδικότητα των πολιτικών φατριών είναι η ανταλλαγή ρουσφετιών, επενδύσεων και διορισμών με ψήφους. Αυτό προφανώς δεν αποτελεί συνταγή για οικονομική αποτελεσματικότητα και παραβιάζει κατάφωρα κάθε δημοκρατικό πρότυπο διαφάνειας.
Ελπίζοντας ότι θα μεταμόρφωνε τη δοκιμαζόμενη οικονομία της χώρας, ήταν ο Κώστας Σημίτης, μεταρρυθμιστής σοσιαλδημοκράτης Πρωθυπουργός, που προχώρησε στην υιοθέτηση του ευρώ ως νομίσματος της Ελλάδας το 2001. Ωστόσο, η ελπίδα ότι η υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος θα μεταμόρφωνε την αμεταρρύθμιστη, διεθνώς μη ανταγωνιστική οικονομία της χώρας, αποδείχθηκε μάταιη.

Το 2004, η Ελλάδα φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και κατέκτησε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου.
Παρουσιάστηκαν νέα έργα υποδομής και η διπλωματία βελτίωσε τις περιφερειακές σχέσεις. Δυστυχώς, ο Σημίτης επιδίωξε μεταρρυθμίσεις αλλά απέφυγε να συγκρουστεί με το σύστημα χρηματοδότησης των κομμάτων, το οποίο ελέγχουν οι πολιτικές οικογένειες (σ.σ.: ίσως γιατί ήταν η πιο διεφθαρμένη ελληνική κυβέρνηση από το 1830 και μετά...).

Μυωπία, διεφθαρμένα ιδεώδη και απλώς απίστευτη ανικανότητα

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008–2009 έπληξε σκληρά την Ελλάδα. Ο δημοσιογράφος Γιάννης Παπαϊωάννου κατέγραψε την εποχή στο βιβλίο του «Ο 13ος Άθλος του Ηρακλή», περιγράφοντας ένα τοπίο «μυωπίας, διεφθαρμένων ιδανικών και απλώς απίστευτης ανικανότητας».
Μετά το διάλειμμα υπό την ηγεσία του κόμματος ΣΥΡΙΖΑ και του Τσίπρα, το ελληνικό κομματικό σύστημα παρέμεινε υπό την κυριαρχία οικείων ονομάτων.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης απέτυχαν να παρουσιάσουν βιώσιμες εναλλακτικές.
Η οικονομία παρέμεινε εύθραυστη και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ συνέχισε να υστερεί σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ.
Παρά τον πλούτο της Ελλάδας σε παγκοσμίως αναγνωρισμένους οικονομολόγους και επιτυχημένους επαγγελματίες της διασποράς, το εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον παρέμεινε βυθισμένο στον πελατειακό χαρακτήρα και την αδράνεια.

Μητσοτάκης, ο μεταρρυθμιστής;
Το 2019, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επέστρεψε στην εξουσία και επανεξελέγη το 2023. Η κυβέρνησή του, αν και δημοφιλής σε ορισμένους κύκλους, αντιμετώπισε σοβαρά ερωτήματα. Ένα μεγάλο σκάνδαλο ξέσπασε πριν καιρό, όταν αποκαλύφθηκε ότι το γραφείο του είχε εγκρίνει την παρακολούθηση του αρχηγού του κόμματος της αντιπολίτευσης. Ο αξιωματούχος που επέβλεπε την επιχείρηση ήταν ο ανιψιός του — υπογραμμίζοντας την επιμονή της δυναστικής διακυβέρνησης.

Εκτροχιασμός από ένα αποτρέψιμο σιδηροδρομικό δυστύχημα

Τον Φεβρουάριο του 2023, σημειώθηκε τραγωδία όταν μια μετωπική σύγκρουση μεταξύ επιβατικής και εμπορικής αμαξοστοιχίας σκότωσε 57 ανθρώπους, κυρίως φοιτητές. Πάνω από 100 τραυματίστηκαν.
Η εμπορική αμαξοστοιχία μετέφερε επικίνδυνα χημικά που δεν είχαν δηλωθεί στο δελτίο αποστολής (σ.σ.: δεν έχει αποδειχθεί ακόμα αυτό), προκαλώντας μια καταστροφική πύρινη σφαίρα.
Οι έρευνες αποκάλυψαν εξαιρετικά πεπαλαιωμένο σύστημα σηματοδότησης. Ο υπουργός Μεταφορών, απόγονος άλλης μεγάλης πολιτικής οικογένειας, παραιτήθηκε, μόνο και μόνο για να επανεκλεγεί λίγους μήνες αργότερα (σ.σ.: η ποιότητα των πολιτών στην οποία αναφερθήκαμε στη αρχή).

Η δημόσια οργή ξεχείλισε. Πάνω από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν σε πανελλαδικές διαδηλώσεις. Οι διαδηλωτές απαίτησαν να μάθουν γιατί μεταφέρθηκε τέτοιο επικίνδυνο φορτίο χωρίς να δηλωθεί.
Ταυτόχρονα, οι εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους είχαν νομικά απαγορευτεί να απεργήσουν για λόγους ασφάλειας, λόγω προηγούμενης νομοθεσίας. Αν και τελικά δρομολογήθηκε κοινοβουλευτική έρευνα το 2025, λίγοι αναμένουν ουσιαστική λογοδοσία.

Η είσοδος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας
Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία κατηγόρησε δύο Έλληνες κυβερνητικούς υπουργούς για «ποινικά αδικήματα».
Η υπόθεση αφορά απάτη στην οποία πολιτικά διασυνδεδεμένοι Έλληνες πολίτες που ψήφισαν το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας έλαβαν εκατομμύρια ευρώ από κοινοτικά γεωργικά κονδύλια. Ωστόσο, τα κονδύλια αυτά τους χορηγήθηκαν για βοσκοτόπια που δεν κατείχαν ή δεν είχαν ενοικιάσει, ή για αγροτικές εργασίες που ποτέ δεν εκτέλεσαν, στερώντας από πραγματικούς αγρότες τα χρήματα που τους αναλογούσαν.
Οι Βρυξέλλες έχουν ζητήσει από το ελληνικό κοινοβούλιο να ερευνήσει αυτήν την ομηρικών διαστάσεων διαφθορά, αλλά κανείς στην Ελλάδα δεν αναμένει να υπάρξει σοβαρή κύρωση κατά μιας πολιτικής τάξης που θεωρεί ότι βρίσκεται υπεράνω του νόμου.Greek islands getaway
Πέντε υπουργοί αναγκάστηκαν πλέον να παραιτηθούν, αλλά ο Πρωθυπουργός Μητσοτάκης συνεχίζει να πλέει ανεπηρέαστος πάνω από τη σήψη του ελληνικού κράτους που η δυναστεία του ελέγχει από το 2019.

Η κεντροαριστερά της Ελλάδας έχει χάσει συνοχή και επιρροή
Λίγο μετά, δύο κυβερνητικοί υπουργοί κατηγορήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ότι συμμετείχαν σε σχήμα απάτης με ευρωπαϊκά γεωργικά κονδύλια.
Φημολογείται ότι ψηφοφόροι συνδεδεμένοι με το κυβερνών κόμμα έλαβαν πληρωμές για εκτάσεις που δεν κατείχαν ή για εργασίες που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ (σ.σ.: το πελατειακό κράτος μιας ρηχής κοινωνίας στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω).

Και πάλι, οι προσδοκίες για συνέπειες ήταν χαμηλές. Παρά τα διαρκώς αυξανόμενα σκάνδαλα, ο Μητσοτάκης φαίνεται σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστος.
Η αντιπολίτευση παραμένει αδύναμη και κατακερματισμένη. Η παραδοσιακή κεντροαριστερά έχει χάσει τη συνοχή και την επιδραστικότητά της. Άλλα κινήματα στερούνται συνοχής ή εθνικής απήχησης.
Όπως έγραψε ο αρθρογράφος Νίκος Κωνσταντάρας, «Στην Ελλάδα ικανοποιούμαστε με μεγαλόστομες διακηρύξεις και ατελείωτο γκρίνιασμα... απλώνουμε ψηφιακό κραγιόν πάνω στο χάος».

Τα δύο μεγάλα ερωτήματα

• Μπορεί να αναδυθεί στην Ελλάδα ένα ανανεωμένο πολιτικό κίνημα που να σπάσει το μονοπώλιο των εδραιωμένων δυναστειών και να δρομολογήσει τις εδώ και καιρό αναγκαίες εθνικές μεταρρυθμίσεις;

• Ή είναι η Ελλάδα καταδικασμένη να παραμείνει παγιδευμένη σε έναν πολιτικό κύκλο που κυριαρχείται από κληρονομημένη εξουσία και θεσμική κόπωση;» 

Ο συνθέτης και οι ερμηνευτές

 Ας θέσουμε σε μια σωστή βάση, επανεξετάζοντας μια παγιωμένη και συχνά παραπλανητική αντίληψη: ότι οι εκτελεστές, (μαέστρος, μουσικοί, τραγουδιστές, χορωδικά σύνολα), είναι οι κεντρικοί ήρωες της συναυλίας. Ότι εκείνοι «ντύνουν» την αίθουσα με νόημα, συναισθήματα, τέχνη. Όμως, όσο εντυπωσιακός κι αν είναι ένας ερμηνευτής, η ουσία της μουσικής δεν πηγάζει από τη σκηνή, αλλά από το χαρτί, από εκείνο το πρώτο σημείο που γράφτηκε στη λευκή παρτιτούρα από τον συνθέτη.

Η διαφορά ανάμεσα στον δημιουργό και στον ερμηνευτή είναι θεμελιώδης. Ο μαέστρος και οι μουσικοί καλούνται να αποκωδικοποιήσουν και να ζωντανέψουν το όραμα του συνθέτη. Χωρίς την ύπαρξη του έργου, δεν υπάρχει και η πράξη της ερμηνείας. Ο δημιουργός είναι εκείνος που φαντάστηκε, συνέλαβε και αποτύπωσε ένα ολόκληρο μουσικό σύμπαν μέσα από νότες, παύσεις, δυναμικές. Είναι εκείνος που έδωσε σχήμα στο ανείπωτο.

Δεν πρόκειται για υποτίμηση της ερμηνείας. Πρόκειται για τοποθέτηση της ευθύνης και της δημιουργίας στη σωστή της θέση. Οι ερμηνευτές είναι εξαιρετικοί αφηγητές, αλλά η ιστορία που αφηγούνται δεν είναι δική τους. Ανήκει στον συνθέτη, τον μοναδικό γεννήτορα του μουσικού έργου.

Ας μάθουν λοιπόν οι «κριτικοί» και οι θεατές, αλλά και εμείς οι ίδιοι, να διαχωρίζουμε την εντύπωση από την ουσία. Ας αναγνωρίζουμε την ερμηνεία, ναι, αλλά ας τιμούμε πρώτα τη δημιουργία. Γιατί χωρίς αυτήν, η σκηνή παραμένει βουβή και η αίθουσα γυμνή.

Η Λάμψη των Εκτελεστών και η Σιωπή του Δημιουργού. Το Αθέατο Θαύμα της Σύνθεσης

Στο τέλος μιας συναυλίας, τα χειροκροτήματα ξεσπούν συνήθως για τον μαέστρο που απογειώνει τη συμφωνία και τον σολίστ που καθηλώνει με τη δεξιοτεχνία του. Στο διάλειμμα, οι συζητήσεις επικεντρώνονται στο στυλ του ερμηνευτή, στην ένταση των κινήσεών του, στον ήχο του βιολιού ή της φωνής. Ο συνθέτης η πηγή της ίδιας της μουσικής, παραμένει συνήθως στη σκιά, σχεδόν αόρατος. Εκτός αν πρόκειται για πρεμιέρα, λίγοι αναρωτιούνται: Ποιος έγραψε τη μουσική που μόλις ακούσαμε;

Η τάση αυτή δεν είναι απλώς θέμα αγνόησης. Είναι το αποτέλεσμα ενός γνωστικού σφάλματος που ονομάζεται σφάλμα της βασικής αναγωγής (Ρολφ Ντομπέλλι), η βαθιά ριζωμένη ανάγκη μας να αποδίδουμε την αιτία ενός αποτελέσματος κυρίως στα πρόσωπα που βλέπουμε, αγνοώντας το ευρύτερο πλαίσιο, τους εξωτερικούς παράγοντες και στην προκειμένη περίπτωση, τον δημιουργό του ίδιου του έργου.

Όπως επισημαίνει ο Ρολφ Ντομπέλλι στο έργο του Η Τέχνη της Καθαρής Σκέψης, αυτό το σφάλμα διαποτίζει πολλούς τομείς της ζωής. Από την πολιτική και τον αθλητισμό μέχρι τη μουσική και το θέατρο. Βλέπουμε τον ερμηνευτή και ξεχνάμε τον συνθέτη. Ακούμε τον ομιλητή και παραβλέπουμε τον συγγραφέα της ομιλίας. Θαυμάζουμε το αποτέλεσμα, αλλά παραγνωρίζουμε την πηγή του.

Και όμως, το αληθινό θαύμα της μουσικής δεν είναι η εκτέλεση, όσο εντυπωσιακή και αν είναι αυτή, αλλά η σύνθεση. Είναι η γέννηση μιας ατμόσφαιρας, μιας αφηγηματικής δομής, ενός συναισθηματικού κόσμου εκεί όπου υπήρχε μόνο σιωπή και μια λευκή σελίδα. Η διαφορά ανάμεσα σε δύο παρτιτούρες είναι κοσμογονική σε σύγκριση με τη διαφορά ανάμεσα σε δύο ερμηνείες της ίδιας παρτιτούρας. Κι όμως, στο φως των προβολέων, το πρόσωπο του μαέστρου μοιάζει να αφηγείται τη μουσική σαν να είναι δική του.

Η σύνθεση, ωστόσο, δεν έχει πρόσωπο. Δεν κινείται θεατρικά, δεν χαμογελά, δεν υποκλίνεται. Και ακριβώς επειδή είναι αθέατη, συχνά υποτιμάται. Οι δημιουργοί συχνά παραμένουν σκιές πίσω από τη λάμψη της ερμηνείας. Αλλά είναι εκείνοι που γεννούν την ιστορία.

Η αναγνώριση αυτής της αλήθειας δεν μειώνει τον ρόλο των εκτελεστών, αντιθέτως, τον τοποθετεί μέσα στο σωστό του πλαίσιο. Ο μαέστρος και ο σολίστ είναι απαραίτητοι για να «αποκωδικοποιηθεί» η παρτιτούρα, αλλά δεν είναι οι δημιουργοί του νοήματος. Είναι οι μεταφορείς του. Όπως ο ηθοποιός δεν είναι ο συγγραφέας, ο διερμηνέας δεν είναι ο συγγραφέας του κειμένου που μεταφράζει, έτσι και οι ερμηνευτές δεν είναι οι γεννήτορες της μουσικής.

Αν λοιπόν θέλουμε να καταλάβουμε τι πραγματικά «παίζεται» σε μια συναυλία ή στη ζωή γενικότερα, χρειάζεται να στρέψουμε το βλέμμα μας πέρα από τα πρόσωπα που βρίσκονται στη σκηνή. Να δούμε τις επιδράσεις, τα συμφραζόμενα, τις συνθήκες που τα διαμορφώνουν. Και πάνω απ’ όλα, να δώσουμε φωνή σε εκείνους που δεν είναι παρόντες, αλλά χωρίς τους οποίους τίποτα από όσα βλέπουμε και ακούμε δεν θα υπήρχε: τους Δημιουργούς. 

Ο ρόλος της μουσικής και κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι πράξη αντίστασης και ελπίδας

 Η πολιτική και η μοίρα της ανθρωπότητας διαμορφώνονται από ανθρώπους χωρίς ιδανικά και χωρίς μεγαλείο. Άνθρωποι που έχουν μεγαλείο μέσα τους δεν ασχολούνται με την πολιτική (Αλμπέρ Καμύ) 

Σε έναν κόσμο που μοιάζει να καταρρέει πολιτικά και ηθικά και η πολιτική χάνει το νόημα, η μουσική και η τέχνη, παραμένουν ίσως οι τελευταίοι χώροι αληθινής ελευθερίας. Μέσα στον θόρυβο της παγκόσμιας κρίσης, η μουσική γίνεται φωνή και η τέχνη καταφύγιο.

Ζούμε σε μια εποχή βαθιάς πολιτικής παρακμής και θεσμικής φθοράς. Η δημοκρατία, άλλοτε το ιδεώδες της συλλογικής ελευθερίας, μοιάζει ολοένα και περισσότερο με τελετουργία δίχως ουσία, ενώ η τεχνολογία, αν και θαύμα του ανθρώπινου νου, έχει μετατραπεί σε εργαλείο αποξένωσης και ελέγχου. Η δημοκρατία λειτουργεί ολοένα και πιο συχνά ως σκηνικό παρά ως ουσία. Η τεχνολογία κυριαρχεί αλλά σπάνια λυτρώνει. Οι παγκόσμιες κρίσεις, περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολλαπλασιάζονται με ρυθμούς που ξεπερνούν τη φαντασία. Κι εν μέσω αυτής της γενικευμένης αστάθειας, η σύγχρονη πολιτική μοιάζει ανίκανη να προσφέρει όραμα.

Μέσα σε αυτό το υπαρξιακό κενό, όπου οι παλιές αφηγήσεις έχουν καταρρεύσει και οι νέες δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, η μουσική και η τέχνη γενικότερα, παραμένουν οι τελευταίοι πυλώνες νοήματος. Όχι ως διακοσμητικά στοιχεία ή απλές ψυχαγωγικές διαφυγές, αλλά ως ζωντανές εκφράσεις της ανθρώπινης συνείδησης. Είναι το καταφύγιο της ψυχής αλλά και η τελευταία αντίσταση απέναντι στην πολιτική απάθεια.

Εκεί που αποτυγχάνει η πολιτική, συχνά μιλά η τέχνη. Η μουσική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία, το θέατρο και ο κινηματογράφος δεν λειτουργούν απλώς ως “παρηγοριά” ή “φυγή”, όπως συχνά υποτιμητικά λέγεται. Είναι πράξεις πολιτιστικής αντίστασης, όχι απαραίτητα κομματικής, αλλά βαθιά υπαρξιακής και ανθρώπινης.

Η μουσική ειδικά, φέρει μέσα της μια ιδιότυπη δύναμη, δεν εξηγεί, δεν αναλύει, δεν επιχειρηματολογεί. Κατορθώνει να συγκινήσει, να αφυπνίσει και να ενώσει. Σε καιρούς κρίσης μπορεί να γίνει συλλογική κραυγή, μυστική καταφυγή ή υπόγειο κύμα που παρασύρει όσα το κατεστημένο προσπαθεί να επιβάλει ως αναπόφευκτα.

Η τέχνη γενικά, δεν υπακούει στα πρότυπα της χρησιμότητας. Ακριβώς γι’ αυτό είναι αναγκαία. Δεν αποδίδει άμεσα “λύσεις”, αλλά προσφέρει κάτι βαθύτερο, ερμηνεία, συγκίνηση, κοινότητα, ταύτιση. Σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι αποξενώνονται, η τέχνη προσφέρει εμπειρία. Σε έναν κόσμο που πνίγεται από δεδομένα, προσφέρει νόημα.

Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια. Είναι η μνήμη των λαών, η εσωτερική τους φωνή, η ανθεκτικότητα απέναντι στο αόρατο. Η τέχνη δεν σταματά τους πολέμους, αλλά μπορεί να φυλάξει μέσα της το τραύμα και την ελπίδα για κάθαρση. Δεν αλλάζει καθεστώτα, αλλά αλλάζει ανθρώπους. Και αυτοί αργά ή γρήγορα, αλλάζουν τον κόσμο.

Σε αυτή τη μεταβατική φάση της Ιστορίας, όπου βρισκόμαστε μεταξύ ενός κόσμου που τελειώνει και ενός άλλου που δεν έχει ακόμη γεννηθεί, η μουσική και η τέχνη μπορεί να λειτουργήσουν ως γέφυρα. Όχι μόνο μεταξύ εποχών, αλλά και μεταξύ ανθρώπων, μέσα σε ένα κλίμα απομόνωσης, σύγχυσης και φόβου. Δεν υπόσχονται σωτηρία, δεν είναι εδώ για να "φτιάξουν" τον κόσμο. Είναι εδώ για να τον υπενθυμίσουν. Και αυτό είναι το πιο ριζοσπαστικό που μπορεί να κάνει κανείς σήμερα. Ίσως τελικά, σε έναν κόσμο που μοιάζει να έχει ξεχάσει πώς να ονειρεύεται, η μουσική και η τέχνη δεν είναι απλώς παρηγοριά, είναι αντίσταση. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, η Νέα Εξουσία και η Μετάβαση του Ανθρώπου - Από την Πολιτική στη Μετα-Ανθρωπολογία

 Στην αυγή του 21ου αιώνα, η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Η ραγδαία εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης (A.I.) δεν συνιστά απλώς ένα τεχνολογικό άλμα, αλλά σηματοδοτεί την αρχή ενός νέου πολιτισμικού καθεστώτος. Η A.I. εντάσσεται πλέον όχι απλώς στην καθημερινή παραγωγή ή την επικοινωνία, αλλά στον ίδιο τον μηχανισμό της εξουσίας. Όπως συνέβη με την πυρηνική τεχνολογία στον 20ό αιώνα, η A.I. προσδιορίζει όχι μόνο τις στρατηγικές δυναμικές μεταξύ κρατών, αλλά και τις μορφές εξάρτησης, κυριαρχίας και ηγεμονίας στην παγκόσμια σκηνή.

Σε πολιτικό επίπεδο, η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρει ένα παράδοξο. Ενώ υπόσχεται ουδετερότητα, ταχύτητα και αντικειμενικότητα, στην πράξη ενισχύει τις ανισότητες και μετατοπίζει την ισχύ σε εκείνους που ελέγχουν τα δεδομένα και τους αλγορίθμους. Η Shoshana Zuboff, στην ανάλυσή της για τον "καπιταλισμό της επιτήρησης", δείχνει πώς οι μεγάλες πλατφόρμες (Big Tech) έχουν μετατραπεί σε τεχνολογικές υπερδυνάμεις που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα από την προβλεπτική ανάλυση και τον έλεγχο της πληροφορίας.

Η πολιτική, επομένως, δεν χάνεται. Αλλάζει επίπεδο. Η Wendy Brown προειδοποιεί ότι ο νεοφιλελευθερισμός σε συνεργασία με τις τεχνολογίες διαμορφώνει υποκείμενα που δεν είναι πλέον πολίτες, αλλά μονάδες διαχείρισης ρίσκου, οικονομικής αποτελεσματικότητας και επιτήρησης. Η δημοκρατία αποδυναμώνεται όχι με θεαματική κατάρρευση, αλλά με ήπια αποδιάρθρωση. Οι θεσμοί παραμένουν, αλλά χάνουν το νόημα και την πολιτική τους ενέργεια. Σε αυτό το πλαίσιο, ο David Runciman αναλύει τη φθορά της δημοκρατίας ως λειτουργική κόπωση. Οι δημοκρατίες μοιάζουν να λειτουργούν κανονικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι κενές περιεχομένου, καθώς η πραγματική ισχύς έχει μετατοπιστεί σε αδιαφανείς τεχνολογικούς μηχανισμούς και διακρατικά συμφέροντα.

Η A.I. πέρα από την πολιτική, διεισδύει και στον πολιτισμό. Στην εκπαίδευση, υποκαθιστά τον ρόλο του εκπαιδευτικού με προσαρμοστικά προγράμματα μάθησης. Στην τέχνη, δημιουργεί αυτόνομα έργα βασισμένα σε δεδομένα προτιμήσεων. Στην εργασία, προβλέπει και αξιολογεί την παραγωγικότητα. Και στη διακυβέρνηση, σχεδιάζει σενάρια με βάση προβλεπτικά μοντέλα αντί για συλλογική κρίση. Αυτή η εξέλιξη προωθεί μια μορφή "τεχνο-ορθολογικής κυριαρχίας", όπου η αυθεντία δεν προκύπτει από την πολιτική συμμετοχή ή το ήθος, αλλά από την υπολογιστική υπεροχή.

Ωστόσο, όπως έχει δείξει η ιστορία, καμία τεχνολογική δύναμη δεν είναι πολιτικά ουδέτερη. Η A.I. χρησιμοποιείται ήδη σε μορφές νεοαποικιακού ελέγχου. Από την ψηφιακή εποπτεία πληθυσμών στον παγκόσμιο Νότο, μέχρι την εξάρτηση ολόκληρων κρατών από υποδομές και πλατφόρμες που ελέγχονται από εταιρείες των μεγάλων δυνάμεων. Η αποικιοκρατία δεν είναι πια στρατιωτική, αλλά αλγοριθμική.

Η ανθρωπότητα αλλάζει. Η σχέση της με τη γνώση, τη δημιουργικότητα και την αυτονομία μετασχηματίζεται. Η A.I. δεν είναι απλώς εργαλείο, είναι ο καθρέφτης του τρόπου που αναθεωρούμε τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι. Εάν η κρίση, η αμφιβολία και η ηθική ευθύνη ήταν κάποτε τα θεμέλια της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, σήμερα φαίνεται να αντικαθίστανται από την ταχύτητα, την αποδοτικότητα και την αλγοριθμική πρόβλεψη.

Η πρόκληση δεν είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική και φιλοσοφική. Βρισκόμαστε ενώπιον της ανάγκης να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας, όχι μόνο ως τεχνικά ικανά όντα, αλλά ως πολιτικά και ηθικά υποκείμενα ικανά να οραματίζονται, να αντιστέκονται και να δημιουργούν πέρα από τα όρια που θέτουν οι μηχανές. 

Η σύγχρονη παθολογία της πολιτικής (Runciman & Brown)

Ο David Runciman υποστηρίζει πως η δημοκρατία δεν πεθαίνει από κατάρρευση, αλλά μέσω μιας διαδικασίας υποβάθμισης που παραμένει συχνά αφανής.
Η Wendy Brown προσθέτει πως η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν διαβρώνεται απλώς από εξωτερικούς εχθρούς, αλλά από εσωτερικές διαδικασίες νεοφιλελεύθερης αποπολιτικοποίησης. Αυτή η αποπολιτικοποίηση συνοδεύεται πια από νέες τεχνολογικές μορφές εξουσίας που μετασχηματίζουν το πολιτικό σώμα σε υπολογιστικό αντικείμενο.

• Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς εργαλείο, αλλά νέα μορφή επιτήρησης και επιβολής κανόνων που διαφεύγει της κλασικής πολιτικής λογοδοσίας. Όπως θα έλεγε η Brown, αυτό αποτελεί μορφή μετα-κυριαρχικής εξουσίας χωρίς πολιτικό πρόσωπο, χωρίς εγγραφή σε συνταγματικά όρια.

«Ο ψηφιακός καπιταλισμός αδειάζει την πολιτική από νόημα, καθιστώντας την τεχνικό πρόβλημα προς διαχείριση, όχι διακύβευμα συλλογικής βούλησης».
Η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί ήδη ως:
-Αόρατος ρυθμιστής συμπεριφοράς (αλγοριθμικά feeds, social scoring)

-Εργαλείο ασφάλειας & βιοπολιτικής (π.χ. αναγνώριση προσώπων, αστυνόμευση βάσει δεδομένων)
-Καθρέφτης και ενισχυτής ανισοτήτων (ιδιαίτερα σε μεταναστευτικούς/εργασιακούς πληθυσμούς)

Ο Runciman έχει αναφερθεί στη δυνατότητα "λογισμικού αυταρχισμού", όπου η εξουσία δεν επιβάλλεται από άνθρωπο, αλλά από λογισμικά που ενσωματώνουν την ιδεολογία των δημιουργών τους.

• Η ψηφιακή εξουσία ως αποπολιτικοποίηση του πολίτη. Η νέα ψηφιακή δημόσια σφαίρα δεν ενισχύει τη δημοκρατία, αλλά κατακερματίζει το κοινό νόημα. Ο αλγοριθμικός κατακερματισμός της προσοχής και η υπερπληροφόρηση αντικαθιστούν τη συλλογική πράξη με μονάδες θορύβου.

«Δεν υπάρχει πλέον “δήμος” αλλά μόνο πλατφόρμα χρηστών» — μια πολιτική τεχνολογικά διασπασμένη σε likes, retweets και σπασμωδικά ξεσπάσματα.
Η Wendy Brown αναφέρει πως ο νεοφιλελευθερισμός μετατρέπει τον πολίτη σε επιχειρηματική μονάδα και πλέον στον 21ο αιώνα, αυτή η μονάδα αυτο-παρακολουθείται, αυτο-υπολογίζεται, αυτο-εκθέτει και αυτο-πειθαρχείται με εργαλεία που θεωρεί "ουδέτερα".

• Οι νέο-αποικιακές μεταμορφώσεις της ισχύος. Η σύγχρονη πολιτική δεν επιβάλλεται μόνο με στρατό. Οι σύγχρονες αποικιοκρατίες χρησιμοποιούν,
-Χρέος και εξαρτήσεις (IMF, Παγκόσμια Τράπεζα)
-Τεχνολογικές εξαρτήσεις (data colonialism)

-Εκπαιδευτική ηγεμονία (soft power της γνώσης)
-Οικολογική αποικιοποίηση (εξαγορά εδαφών, μεταναστευτική χειραγώγηση)
Σύμφωνα με τη Brown, το φαντασιακό της ανθρωπότητας έχει διαστρεβλωθεί από αυτού του τύπου τις επεμβάσεις. Οι παγκόσμιες νοηματοδοτήσεις υποτάσσονται σε γεωοικονομικά συμφέροντα – δεν παράγονται από κάτω, από τους λαούς.

• Το κενό νοήματος, πολιτική χωρίς οντολογική κατεύθυνση. Αμφότεροι Runciman και Brown μιλούν για μια εποχή πολιτικής χωρίς πυξίδα. Οι άνθρωποι δρουν με επιθετικότητα, αλλά χωρίς στόχο, οργισμένοι χωρίς αφήγηση, παγιδευμένοι σε συστήματα που μιμούνται την πολιτική, χωρίς να την ενσαρκώνουν.

Η τεχνητή νοημοσύνη, η επιτήρηση, η βιοεξουσία και η αποπολιτικοποίηση συνθέτουν μια μετα-ανθρωπιστική κατεύθυνση όπου η ζωή συνεχίζεται χωρίς πρόσωπο, χωρίς νόημα, χωρίς κοινό τόπο.

• Η επιστροφή σε μια ουσιαστική πολιτική δεν είναι ρομαντική ουτοπία, αλλά ανάγκη επιβίωσης.
-Χρειαζόμαστε αφηγήσεις που να προϋποθέτουν ανθρώπινη δράση.
-Χρειαζόμαστε συλλογικότητα ενάντια στην ψηφιακή παθητικότητα.

-Χρειαζόμαστε νέες μορφές δημοκρατίας – μη τεχνοκρατικές, μη εταιρικές, μη αποικιακές.

Η Wendy Brown γράφει χαρακτηριστικά στο Nihilistic Times (2023):
«Το καθήκον μας δεν είναι να διασώσουμε τη δημοκρατία του παρελθόντος, αλλά να φανταστούμε εκ νέου την πολιτική δυνατότητα του μέλλοντος».