Η Τεχνητή Νοημοσύνη, η Νέα Εξουσία και η Μετάβαση του Ανθρώπου - Από την Πολιτική στη Μετα-Ανθρωπολογία

 Στην αυγή του 21ου αιώνα, η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Η ραγδαία εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης (A.I.) δεν συνιστά απλώς ένα τεχνολογικό άλμα, αλλά σηματοδοτεί την αρχή ενός νέου πολιτισμικού καθεστώτος. Η A.I. εντάσσεται πλέον όχι απλώς στην καθημερινή παραγωγή ή την επικοινωνία, αλλά στον ίδιο τον μηχανισμό της εξουσίας. Όπως συνέβη με την πυρηνική τεχνολογία στον 20ό αιώνα, η A.I. προσδιορίζει όχι μόνο τις στρατηγικές δυναμικές μεταξύ κρατών, αλλά και τις μορφές εξάρτησης, κυριαρχίας και ηγεμονίας στην παγκόσμια σκηνή.

Σε πολιτικό επίπεδο, η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρει ένα παράδοξο. Ενώ υπόσχεται ουδετερότητα, ταχύτητα και αντικειμενικότητα, στην πράξη ενισχύει τις ανισότητες και μετατοπίζει την ισχύ σε εκείνους που ελέγχουν τα δεδομένα και τους αλγορίθμους. Η Shoshana Zuboff, στην ανάλυσή της για τον "καπιταλισμό της επιτήρησης", δείχνει πώς οι μεγάλες πλατφόρμες (Big Tech) έχουν μετατραπεί σε τεχνολογικές υπερδυνάμεις που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα από την προβλεπτική ανάλυση και τον έλεγχο της πληροφορίας.

Η πολιτική, επομένως, δεν χάνεται. Αλλάζει επίπεδο. Η Wendy Brown προειδοποιεί ότι ο νεοφιλελευθερισμός σε συνεργασία με τις τεχνολογίες διαμορφώνει υποκείμενα που δεν είναι πλέον πολίτες, αλλά μονάδες διαχείρισης ρίσκου, οικονομικής αποτελεσματικότητας και επιτήρησης. Η δημοκρατία αποδυναμώνεται όχι με θεαματική κατάρρευση, αλλά με ήπια αποδιάρθρωση. Οι θεσμοί παραμένουν, αλλά χάνουν το νόημα και την πολιτική τους ενέργεια. Σε αυτό το πλαίσιο, ο David Runciman αναλύει τη φθορά της δημοκρατίας ως λειτουργική κόπωση. Οι δημοκρατίες μοιάζουν να λειτουργούν κανονικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι κενές περιεχομένου, καθώς η πραγματική ισχύς έχει μετατοπιστεί σε αδιαφανείς τεχνολογικούς μηχανισμούς και διακρατικά συμφέροντα.

Η A.I. πέρα από την πολιτική, διεισδύει και στον πολιτισμό. Στην εκπαίδευση, υποκαθιστά τον ρόλο του εκπαιδευτικού με προσαρμοστικά προγράμματα μάθησης. Στην τέχνη, δημιουργεί αυτόνομα έργα βασισμένα σε δεδομένα προτιμήσεων. Στην εργασία, προβλέπει και αξιολογεί την παραγωγικότητα. Και στη διακυβέρνηση, σχεδιάζει σενάρια με βάση προβλεπτικά μοντέλα αντί για συλλογική κρίση. Αυτή η εξέλιξη προωθεί μια μορφή "τεχνο-ορθολογικής κυριαρχίας", όπου η αυθεντία δεν προκύπτει από την πολιτική συμμετοχή ή το ήθος, αλλά από την υπολογιστική υπεροχή.

Ωστόσο, όπως έχει δείξει η ιστορία, καμία τεχνολογική δύναμη δεν είναι πολιτικά ουδέτερη. Η A.I. χρησιμοποιείται ήδη σε μορφές νεοαποικιακού ελέγχου. Από την ψηφιακή εποπτεία πληθυσμών στον παγκόσμιο Νότο, μέχρι την εξάρτηση ολόκληρων κρατών από υποδομές και πλατφόρμες που ελέγχονται από εταιρείες των μεγάλων δυνάμεων. Η αποικιοκρατία δεν είναι πια στρατιωτική, αλλά αλγοριθμική.

Η ανθρωπότητα αλλάζει. Η σχέση της με τη γνώση, τη δημιουργικότητα και την αυτονομία μετασχηματίζεται. Η A.I. δεν είναι απλώς εργαλείο, είναι ο καθρέφτης του τρόπου που αναθεωρούμε τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι. Εάν η κρίση, η αμφιβολία και η ηθική ευθύνη ήταν κάποτε τα θεμέλια της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, σήμερα φαίνεται να αντικαθίστανται από την ταχύτητα, την αποδοτικότητα και την αλγοριθμική πρόβλεψη.

Η πρόκληση δεν είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική και φιλοσοφική. Βρισκόμαστε ενώπιον της ανάγκης να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας, όχι μόνο ως τεχνικά ικανά όντα, αλλά ως πολιτικά και ηθικά υποκείμενα ικανά να οραματίζονται, να αντιστέκονται και να δημιουργούν πέρα από τα όρια που θέτουν οι μηχανές. 

Η σύγχρονη παθολογία της πολιτικής (Runciman & Brown)

Ο David Runciman υποστηρίζει πως η δημοκρατία δεν πεθαίνει από κατάρρευση, αλλά μέσω μιας διαδικασίας υποβάθμισης που παραμένει συχνά αφανής.
Η Wendy Brown προσθέτει πως η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν διαβρώνεται απλώς από εξωτερικούς εχθρούς, αλλά από εσωτερικές διαδικασίες νεοφιλελεύθερης αποπολιτικοποίησης. Αυτή η αποπολιτικοποίηση συνοδεύεται πια από νέες τεχνολογικές μορφές εξουσίας που μετασχηματίζουν το πολιτικό σώμα σε υπολογιστικό αντικείμενο.

• Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς εργαλείο, αλλά νέα μορφή επιτήρησης και επιβολής κανόνων που διαφεύγει της κλασικής πολιτικής λογοδοσίας. Όπως θα έλεγε η Brown, αυτό αποτελεί μορφή μετα-κυριαρχικής εξουσίας χωρίς πολιτικό πρόσωπο, χωρίς εγγραφή σε συνταγματικά όρια.

«Ο ψηφιακός καπιταλισμός αδειάζει την πολιτική από νόημα, καθιστώντας την τεχνικό πρόβλημα προς διαχείριση, όχι διακύβευμα συλλογικής βούλησης».
Η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί ήδη ως:
-Αόρατος ρυθμιστής συμπεριφοράς (αλγοριθμικά feeds, social scoring)

-Εργαλείο ασφάλειας & βιοπολιτικής (π.χ. αναγνώριση προσώπων, αστυνόμευση βάσει δεδομένων)
-Καθρέφτης και ενισχυτής ανισοτήτων (ιδιαίτερα σε μεταναστευτικούς/εργασιακούς πληθυσμούς)

Ο Runciman έχει αναφερθεί στη δυνατότητα "λογισμικού αυταρχισμού", όπου η εξουσία δεν επιβάλλεται από άνθρωπο, αλλά από λογισμικά που ενσωματώνουν την ιδεολογία των δημιουργών τους.

• Η ψηφιακή εξουσία ως αποπολιτικοποίηση του πολίτη. Η νέα ψηφιακή δημόσια σφαίρα δεν ενισχύει τη δημοκρατία, αλλά κατακερματίζει το κοινό νόημα. Ο αλγοριθμικός κατακερματισμός της προσοχής και η υπερπληροφόρηση αντικαθιστούν τη συλλογική πράξη με μονάδες θορύβου.

«Δεν υπάρχει πλέον “δήμος” αλλά μόνο πλατφόρμα χρηστών» — μια πολιτική τεχνολογικά διασπασμένη σε likes, retweets και σπασμωδικά ξεσπάσματα.
Η Wendy Brown αναφέρει πως ο νεοφιλελευθερισμός μετατρέπει τον πολίτη σε επιχειρηματική μονάδα και πλέον στον 21ο αιώνα, αυτή η μονάδα αυτο-παρακολουθείται, αυτο-υπολογίζεται, αυτο-εκθέτει και αυτο-πειθαρχείται με εργαλεία που θεωρεί "ουδέτερα".

• Οι νέο-αποικιακές μεταμορφώσεις της ισχύος. Η σύγχρονη πολιτική δεν επιβάλλεται μόνο με στρατό. Οι σύγχρονες αποικιοκρατίες χρησιμοποιούν,
-Χρέος και εξαρτήσεις (IMF, Παγκόσμια Τράπεζα)
-Τεχνολογικές εξαρτήσεις (data colonialism)

-Εκπαιδευτική ηγεμονία (soft power της γνώσης)
-Οικολογική αποικιοποίηση (εξαγορά εδαφών, μεταναστευτική χειραγώγηση)
Σύμφωνα με τη Brown, το φαντασιακό της ανθρωπότητας έχει διαστρεβλωθεί από αυτού του τύπου τις επεμβάσεις. Οι παγκόσμιες νοηματοδοτήσεις υποτάσσονται σε γεωοικονομικά συμφέροντα – δεν παράγονται από κάτω, από τους λαούς.

• Το κενό νοήματος, πολιτική χωρίς οντολογική κατεύθυνση. Αμφότεροι Runciman και Brown μιλούν για μια εποχή πολιτικής χωρίς πυξίδα. Οι άνθρωποι δρουν με επιθετικότητα, αλλά χωρίς στόχο, οργισμένοι χωρίς αφήγηση, παγιδευμένοι σε συστήματα που μιμούνται την πολιτική, χωρίς να την ενσαρκώνουν.

Η τεχνητή νοημοσύνη, η επιτήρηση, η βιοεξουσία και η αποπολιτικοποίηση συνθέτουν μια μετα-ανθρωπιστική κατεύθυνση όπου η ζωή συνεχίζεται χωρίς πρόσωπο, χωρίς νόημα, χωρίς κοινό τόπο.

• Η επιστροφή σε μια ουσιαστική πολιτική δεν είναι ρομαντική ουτοπία, αλλά ανάγκη επιβίωσης.
-Χρειαζόμαστε αφηγήσεις που να προϋποθέτουν ανθρώπινη δράση.
-Χρειαζόμαστε συλλογικότητα ενάντια στην ψηφιακή παθητικότητα.

-Χρειαζόμαστε νέες μορφές δημοκρατίας – μη τεχνοκρατικές, μη εταιρικές, μη αποικιακές.

Η Wendy Brown γράφει χαρακτηριστικά στο Nihilistic Times (2023):
«Το καθήκον μας δεν είναι να διασώσουμε τη δημοκρατία του παρελθόντος, αλλά να φανταστούμε εκ νέου την πολιτική δυνατότητα του μέλλοντος».