Ας θέσουμε σε μια σωστή βάση, επανεξετάζοντας μια παγιωμένη και συχνά παραπλανητική αντίληψη: ότι οι εκτελεστές, (μαέστρος, μουσικοί, τραγουδιστές, χορωδικά σύνολα), είναι οι κεντρικοί ήρωες της συναυλίας. Ότι εκείνοι «ντύνουν» την αίθουσα με νόημα, συναισθήματα, τέχνη. Όμως, όσο εντυπωσιακός κι αν είναι ένας ερμηνευτής, η ουσία της μουσικής δεν πηγάζει από τη σκηνή, αλλά από το χαρτί, από εκείνο το πρώτο σημείο που γράφτηκε στη λευκή παρτιτούρα από τον συνθέτη.
Η διαφορά ανάμεσα στον δημιουργό και στον ερμηνευτή είναι θεμελιώδης. Ο μαέστρος και οι μουσικοί καλούνται να αποκωδικοποιήσουν και να ζωντανέψουν το όραμα του συνθέτη. Χωρίς την ύπαρξη του έργου, δεν υπάρχει και η πράξη της ερμηνείας. Ο δημιουργός είναι εκείνος που φαντάστηκε, συνέλαβε και αποτύπωσε ένα ολόκληρο μουσικό σύμπαν μέσα από νότες, παύσεις, δυναμικές. Είναι εκείνος που έδωσε σχήμα στο ανείπωτο.
Δεν πρόκειται για υποτίμηση της ερμηνείας. Πρόκειται για τοποθέτηση της ευθύνης και της δημιουργίας στη σωστή της θέση. Οι ερμηνευτές είναι εξαιρετικοί αφηγητές, αλλά η ιστορία που αφηγούνται δεν είναι δική τους. Ανήκει στον συνθέτη, τον μοναδικό γεννήτορα του μουσικού έργου.
Ας μάθουν λοιπόν οι «κριτικοί» και οι θεατές, αλλά και εμείς οι ίδιοι, να διαχωρίζουμε την εντύπωση από την ουσία. Ας αναγνωρίζουμε την ερμηνεία, ναι, αλλά ας τιμούμε πρώτα τη δημιουργία. Γιατί χωρίς αυτήν, η σκηνή παραμένει βουβή και η αίθουσα γυμνή.
Η Λάμψη των Εκτελεστών και η Σιωπή του Δημιουργού. Το Αθέατο Θαύμα της Σύνθεσης
Στο τέλος μιας συναυλίας, τα χειροκροτήματα ξεσπούν συνήθως για τον μαέστρο που απογειώνει τη συμφωνία και τον σολίστ που καθηλώνει με τη δεξιοτεχνία του. Στο διάλειμμα, οι συζητήσεις επικεντρώνονται στο στυλ του ερμηνευτή, στην ένταση των κινήσεών του, στον ήχο του βιολιού ή της φωνής. Ο συνθέτης η πηγή της ίδιας της μουσικής, παραμένει συνήθως στη σκιά, σχεδόν αόρατος. Εκτός αν πρόκειται για πρεμιέρα, λίγοι αναρωτιούνται: Ποιος έγραψε τη μουσική που μόλις ακούσαμε;
Η τάση αυτή δεν είναι απλώς θέμα αγνόησης. Είναι το αποτέλεσμα ενός γνωστικού σφάλματος που ονομάζεται σφάλμα της βασικής αναγωγής (Ρολφ Ντομπέλλι), η βαθιά ριζωμένη ανάγκη μας να αποδίδουμε την αιτία ενός αποτελέσματος κυρίως στα πρόσωπα που βλέπουμε, αγνοώντας το ευρύτερο πλαίσιο, τους εξωτερικούς παράγοντες και στην προκειμένη περίπτωση, τον δημιουργό του ίδιου του έργου.
Όπως επισημαίνει ο Ρολφ Ντομπέλλι στο έργο του Η Τέχνη της Καθαρής Σκέψης, αυτό το σφάλμα διαποτίζει πολλούς τομείς της ζωής. Από την πολιτική και τον αθλητισμό μέχρι τη μουσική και το θέατρο. Βλέπουμε τον ερμηνευτή και ξεχνάμε τον συνθέτη. Ακούμε τον ομιλητή και παραβλέπουμε τον συγγραφέα της ομιλίας. Θαυμάζουμε το αποτέλεσμα, αλλά παραγνωρίζουμε την πηγή του.
Και όμως, το αληθινό θαύμα της μουσικής δεν είναι η εκτέλεση, όσο εντυπωσιακή και αν είναι αυτή, αλλά η σύνθεση. Είναι η γέννηση μιας ατμόσφαιρας, μιας αφηγηματικής δομής, ενός συναισθηματικού κόσμου εκεί όπου υπήρχε μόνο σιωπή και μια λευκή σελίδα. Η διαφορά ανάμεσα σε δύο παρτιτούρες είναι κοσμογονική σε σύγκριση με τη διαφορά ανάμεσα σε δύο ερμηνείες της ίδιας παρτιτούρας. Κι όμως, στο φως των προβολέων, το πρόσωπο του μαέστρου μοιάζει να αφηγείται τη μουσική σαν να είναι δική του.
Η σύνθεση, ωστόσο, δεν έχει πρόσωπο. Δεν κινείται θεατρικά, δεν χαμογελά, δεν υποκλίνεται. Και ακριβώς επειδή είναι αθέατη, συχνά υποτιμάται. Οι δημιουργοί συχνά παραμένουν σκιές πίσω από τη λάμψη της ερμηνείας. Αλλά είναι εκείνοι που γεννούν την ιστορία.
Η αναγνώριση αυτής της αλήθειας δεν μειώνει τον ρόλο των εκτελεστών, αντιθέτως, τον τοποθετεί μέσα στο σωστό του πλαίσιο. Ο μαέστρος και ο σολίστ είναι απαραίτητοι για να «αποκωδικοποιηθεί» η παρτιτούρα, αλλά δεν είναι οι δημιουργοί του νοήματος. Είναι οι μεταφορείς του. Όπως ο ηθοποιός δεν είναι ο συγγραφέας, ο διερμηνέας δεν είναι ο συγγραφέας του κειμένου που μεταφράζει, έτσι και οι ερμηνευτές δεν είναι οι γεννήτορες της μουσικής.
Αν λοιπόν θέλουμε να καταλάβουμε τι πραγματικά «παίζεται» σε μια συναυλία ή στη ζωή γενικότερα, χρειάζεται να στρέψουμε το βλέμμα μας πέρα από τα πρόσωπα που βρίσκονται στη σκηνή. Να δούμε τις επιδράσεις, τα συμφραζόμενα, τις συνθήκες που τα διαμορφώνουν. Και πάνω απ’ όλα, να δώσουμε φωνή σε εκείνους που δεν είναι παρόντες, αλλά χωρίς τους οποίους τίποτα από όσα βλέπουμε και ακούμε δεν θα υπήρχε: τους Δημιουργούς.
