•Οι άνθρωποι διψάνε για δικαιολογίες και δείχνουν μεγαλύτερη κατανόηση όταν δικαιολογούμε τη συμπεριφορά μας. Το διότι έχει λόγο ύπαρξης και είναι χρήσιμο.
•Οι πολλές αποφάσεις κουράζουν και εξασθενούν τη θέληση. Η γλυκόζη πρέπει να είναι ιδανική για σωστές αποφάσεις οπότε η παύση και το ελαφρύ φαγητό βοηθούν. Τα μεγάλα καταστήματα με τους ατελείωτους διαδρόμους εξασθενούν τη θέληση και οι αποφάσεις δεν είναι οι σωστές.
•Η πλάνη της μόλυνσης. Αντικείμενα, ρούχα που χρησιμοποιούσαν άνθρωποι με βεβαρυμένο παρελθόν.
•Το μέσος (μέσος όρος, μέσος πλούτος κλπ) είναι παραπλανητικό. Κρύβει την πραγματική κατανομή του αντικειμένου και θέλει πολλή προσοχή σε τι αφορά.
Παρ.1. Σε ένα λεωφορείο μπαίνουν 49 επιβάτες. Σε μια στάση ανεβαίνει ο βαρύτερος άνθρωπος του κόσμου. Πόσο άλλαξε ο μέσος όρος του βάρους του λεωφορείου; Κατά 4% ή 5% πάνω κάτω. Σωστός ο μέσος όρος.
Παρ.2. Αν μπει ο πλουσιότερος άνθρωπος της χώρας πόσο αλλάζει ο μέσος πλούτος; Εδώ ο μέσος όρος δεν έχει κανένα νόημα.
•Δίνοντας μπόνους αφαιρείς το κίνητρο, (εξοβελισμός του εσωτερικού κινήτρου) ανάλογα με την εργασία. Ωφέλιμο στους ορκωτούς λογιστές ή σύμβουλους επιχειρήσεων, άχρηστο σε αυτούς που υποκαθιστάς τις ανθρώπινες σχέσεις με εμπορικές.
•Η διανοητική οκνηρία, η ανοησία και η άγνοια είναι πηγές σύγχυσης και ασάφειας. Η λεκτική έκφραση είναι ο καθρέφτης της σκέψης. Αυτό που συλλαμβάνεται σωστά διατυπώνεται με σαφήνεια. Η λογόρροια εμφανίζεται για να καλύψει τη νεφελώδη σκέψη. Σε συνδυασμό με την πλάνη του κύρους η πολυλογία μπορεί να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο κοκτέιλ. Η φλυαρία βασιλεύει και στην επιστήμη. Όσο λιγότερα αποτελέσματα παράγει τόσο μεγαλύτερη τάση έχει προς την αερολογία. Το τέλειο παράδειγμα είναι οι οικονομολόγοι.
•Η γνωστική πλάνη που ονομάζεται πλάνη της πληροφόρησης. Η χιονοστιβάδα των πληροφοριών δεν προσφέρουν τίποτα, ίσως μάλιστα αποβούν και επιζήμιες. Η οικονομική κρίση το 2008 ξέσπασε ενώ οι οικονομολόγοι που ήταν στην υπηρεσία τραπεζών, δεξαμενών σκέψης (think tanks) με την πληθώρα των αναφορών ερευνών και μαθηματικών μοντέλων, βουνά από όγκους πληροφοριών, σχολίων, παρουσιάσεις Power Point κλπ. Ήταν αέρας κοπανιστός. Η οικονομική κρίση ξέσπασε και δεν την είδε κανείς. Ζήστε με το μίνιμουμ πληροφοριών.
•Η ψευδαίσθηση των σχημάτων δεν είναι αθώα. Να σκέφτεσαι το τυχαίο (το πρόσωπο του Ιησού σχηματίστηκε στη σάλτσα!).
•Αγαπάμε αυτό για το οποίο κάναμε σκληρή προσπάθεια. Αλλιώς σκεφτόμαστε και ξοδεύουμε τα χρήματα που βγάλαμε δουλεύοντας και αλλιώς αυτά που βρήκαμε ή κερδίσαμε στο τζόκερ.
• Οι προσδοκίες και το όραμα δεν προκαλούν μόνο παράλογες προτροπές, μπορούν να οδηγήσουν και σε αξιέπαινες πράξεις. Παρ. η τυχαία επιλογή ενός ποσοστού 20% σε μια τάξη ''ελπιδοφόρων'' μαθητών που και μόνο αυτή η τυχαία επιλογή αυτών των παιδιών τα οδήγησε στην άνοδο του δείκτη της ευφυΐας τους σε έναν μόλις χρόνο!, φαινόμενο του Πυγμαλίωνα (Rosenthal-effect). Φαινόμενο πλασέμπο. Η ελπίδα αλλάζει τη βιοχημεία του εγκεφάλου. Η ελπίδα έχει τη δύναμη να μεταβάλλει την πραγματικότητα.
•Επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού (δεν υπάρχουν αρνητικές διατυπώσεις), η πλάνη της επιβεβαίωσης, μήτρα κάθε γνωστικής πλάνης δημιουργεί ένα συνεπές πορτραίτο που έχουμε για τον εαυτό μας και ασυνείδητα αφήνουμε όλα τα άλλα στην άκρη (σύμβουλοι και αναλυτές όπως και οι αστρολόγοι, τα ταρό, οι χειρομάντες κλπ. χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνικές).
Ρολφ Ντομπέλλι
