Pierre Bourdieu

Αν ήθελα να απαντήσω µε µια φράση σ’ αυτό που είπες, θα έλεγα: γεννιόµαστε προκαθορισµένοι και έχουµε µια µικρή ευκαιρία να καταλήξουµε ελεύθεροι. Καταλογίζω σ’ εκείνους που επικαλούνται υπερβολικά την ελευθερία, το υποκείµενο, το άτοµο κτλ. ότι εγκλωβίζουν τους κοινωνικούς δρώντες στην ψευδαίσθηση της ελευθερίας, δηλαδή σε έναν από τους δρόµους µέσω των οποίων εφαρµόζεται ο ντετερµινισµός. 

Μόνο υπό τον όρο να οικειοποιηθούµε τα εργαλεία σκέψης, καθώς και τα αντικείµενα σκέψης που προσλαµβάνουµε, µπορούµε να γίνουµε κάπως το υποκείµενο των σκέψεών µας, υπό τον όρο, µεταξύ άλλων, να επανοικειοποιηθούµε τη γνώση των ντετερµινισµών.

Λουτράκι, καλοκαίρι 2019

Χάος και αλήθεια

Το βασικότερο πρόβλημα της ζωής είναι η αβεβαιότητα και το μη προβλέψιμο.

Ζούμε εν μέσω κινήσεων που διαρκώς επηρεάζουν η μία την άλλη και δημιουργούν ένα μη προβλέψιμο χάος σε πολλά επίπεδα. Κι όμως, μέσα σ’ αυτό το χάος γεννήθηκε κάθε φυσική και ψυχολογική τάξη που γνωρίζουμε.

Εκτιμώντας το χάος, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο σαν μια ροή σχημάτων που παίρνουν ζωή από απότομες στροφές, περίεργους καθρέφτες, βαθιές και απρόσμενες σχέσεις και τη συνεχή μαγεία του αγνώστου. Το χάος μας μαθαίνει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνονται οι δημιουργοί εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Καλλιτέχνες, συνθέτες και λογοτέχνες αναφέρονται σήμερα στο χάος όταν μιλούν για τα έργα τους, γιατί γνωρίζουν ότι η δημιουργικότητα ανθεί όταν οι ίδιοι συμμετέχουν στο χάος. Η συνεργασία με το χάος δίνει τη δυνατότητα να ζούμε όχι ως ρυθμιστές της φύσης, αλλά ως δημιουργικοί συνεργάτες.

Έτσι το χάος μεταλλάσσεται από μια επιστημονική θεωρία σε μια νέα πολιτισμική μεταφορά.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι δημιουργοί ελέγχουν απόλυτα το έργο τους (άποψη που υποβάλλεται από την αγαπημένη ερώτηση: «τι θέλει να μας πει εδώ, τι εννοεί, τι περιγράφει σ’ αυτό το έργο ο δημιουργός;», ενώ την ίδια στιγμή συνηγορούν στην άποψη ότι η δημιουργικότητα βασίζεται ουσιαστικά στην έμπνευση, την οποία οι δημιουργοί δεν έχουν καμία δυνατότητα να ελέγξουν (απλώς «τους έρχεται»).

Η δημιουργικότητα έχει την έννοια της υπέρβασης των όσων γνωρίζουμε, της κατάκτησης της «αλήθειας» των πραγμάτων. Και εκεί είναι που υπεισέρχεται το χάος.

Το μυαλό μας με τις υποτιθέμενες βεβαιότητες για τη «γνώση» μας σχετικά με τον κόσμο, οδηγείται σε παραμορφώσεις και λανθασμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Οι ιδέες και τα γεγονότα που συνιστούν την εξάρτησή μας, μπορεί να καταλήξουν να θολώσουν μια βαθύτερη αυθεντικότητα και «αλήθεια», σχετικά με την προσωπική μας εμπειρία της βίωσης του κόσμου.

Τι εννοούμε όταν λέμε «αλήθεια»; Σε έναν πολιτισμό μεταμοντέρνου σχετικισμού η λέξη «αλήθεια» έχει υπερφορτωθεί με ατυχείς συσχετισμούς. Είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί με οποιονδήποτε αυθεντικό τρόπο. Με όλη αυτή τη διαφορετικότητα που επικρατεί στο σύγχρονο κόσμο, πώς μπορούμε να διαλέξουμε ανάμεσα στις αλήθειες που μας προσφέρονται από τις διάφορες θρησκείες και τους πολιτισμούς; Η αλήθεια δεν μπορεί να είναι κτήμα κανενός, ούτε να επιβληθεί στους άλλους. Η αλήθεια δεν σημαίνει κάτι απόλυτο, ούτε κάτι σχετικό (εγώ έχω τη δική μου αλήθεια κι εσύ έχεις τη δική σου). Η αλήθεια είναι κάτι που βιώνουμε τη συγκεκριμένη στιγμή και εκφράζει τη σχέση ενός ατόμου με το σύνολο.

Η αλήθεια και το χάος συνδέονται. Να ζεις με δημιουργική αμφιβολία σημαίνει να εισέρχεσαι στο χάος για να ανακαλύψεις εκεί την αλήθεια που «δεν μπορεί να μετρηθεί με λέξεις».

Μια αιρετική άποψη για το χάος στην καθημερινή μας ζωή.

F. David Peat – John Briggs

Το σφάλμα της βασικής αναγωγής

‘’Δεν υπάρχει ιστορία χωρίς πρόσωπο’’, αυτός είναι ο κανόνας. Κανόνας που ακολουθούν οι συντάκτες, οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί οι προπονητές οι παραγωγοί στο θέατρο, στη μουσική, στο χορό, διαπράττοντας το σφάλμα της βασικής αναγωγής, της τάσης δηλαδή να υπερεκτιμάμε συστηματικά την επίδραση ατόμων όταν θέλουμε να εξηγήσουμε κάτι, υποτιμώντας όμως ταυτόχρονα εξωτερικούς παράγοντες και καταστάσεις.

Φανταστείτε έναν ομιλητή στον οποίο έχει δοθεί ένα κείμενο ανεξαρτήτως των πολιτικών του πεποιθήσεων, το οποίο απλώς θα διαβάσει. Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι ακροατές έχουν τη γνώμη ότι ο λόγος εκφράζει τις πολιτικές πεποιθήσεις του ομιλητή και αποδίδουν το περιεχόμενο του λόγου στην προσωπικότητά του και όχι σε εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή στους ερευνητές που τον έχουν βάλει να εκφωνήσει με θέρμη αυτόν τον λόγο. 

Στο διάλειμμα μιας συναυλίας, πριν και μετά από αυτήν οι συζητήσεις περιστρέφονται σχεδόν πάντα γύρω από τον μαέστρο και την/τον σολίστα. Δεν γίνεται σχεδόν καθόλου λόγος για τη σύνθεση, εκτός αν πρόκειται για πρώτες εκτελέσεις. 

Ωστόσο το αληθινό θαύμα της μουσικής βρίσκεται στη σύνθεση, στη δημιουργία μιας ιδιαίτερης ατμόσφαιρας εκεί όπου προηγουμένως δεν υπήρχε παρά μια λευκή σελίδα. Οι διαφορές μιας παρτιτούρας από μια άλλη, είναι χίλιες φορές πιο εντυπωσιακές από ότι μια ερμηνεία σε σχέση με μια άλλη. 

Αλλά και αυτό μας αφήνει αδιάφορους. Γιατί αντίθετα με τον μαέστρο και την/τον σολίστα, η παρτιτούρα δεν έχει πρόσωπο. 

Οι ερμηνευτές (μαέστρος, σολίστ) καλούνται να αποκωδικοποιήσουν και να ζωντανέψουν το περιεχόμενο μιας παρτιτούρας ενός συνθέτη, ο οποίος είναι ο κύριος και μοναδικός παράγων ενός μουσικού έργου και το πρόσωπο που δημιουργεί την ιστορία.

Όσο γοητευτικό κι αν είναι για μας το θέαμα της ζωής, τα άτομα επί σκηνής δεν είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, ελεύθερες και ανεξάρτητες, αλλά άγονται και φέρονται από καταστάσεις.

Αν θέλετε να καταλάβετε το έργο που πραγματικά παίζεται, μην προσέχετε τους ερμηνευτές, προσπαθήστε να νιώσετε το πήγαινε - έλα των επιδράσεων, στις οποίες υπόκεινται οι ερμηνευτές. 

Ρολφ Ντομπέλλι

Για τη σύγχρονη δημιουργία

Οι μουσικές κατασκευές της σύγχρονης μουσικής ανακαλούν μια αναγνώριση που πηγαίνει πέρα από τις απλές ή και πιο περίπλοκες κατηγοριοποιήσεις του παρελθόντος ή και αυτές του δεύτερου μισού του 20^ουαιώνα «μου αρέσει, δεν μου αρέσει», «ευχάριστο ή δυσάρεστο» κλπ. 

Το ότι δεν θεωρούμε κάτι ελκυστικό (κάτι που ενδεχομένως υπάρχει ως σχήμα στον εγκέφαλό μας) δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε κάτι ελκυστικό και σημαντικό. Ο τρόπος που προστατευόμαστε από τις προστατευτικές δαγκάνες χωρίς να κάνουμε έστω προσπάθεια να αντιληφθούμε κάτι, είναι ακριβώς όπως όταν απωθούμε κάτι που δεν είμαστε σε θέση να καταλάβουμε τη συγκεκριμένη στιγμή (η οποία μπορεί να είναι και άπειρη). 

Κατά μία έννοια όλα όσα συλλαμβάνει ο νους είναι μέσα μας, σε κάποιο επίπεδο της συνείδησής μας τα αναγνωρίζουμε. Μπορούμε να εξερευνήσουμε τις πολλές ασάφειες των μεταφορικών σχέσεων ανάμεσα σε εμάς, τη μουσική, στα σχήματα και τον κόσμο, αντί να εμμένουμε στις κατηγορικές αφαιρέσεις που μας χωρίζουν από όλα αυτά.