Στη διάρκεια της ζωής του ο Πυθαγόρας και οι αφοσιωμένοι οπαδοί του
διακατέχονταν από μια παθιασμένη μυστικοπάθεια. Δεν άφησαν καθόλου γραπτά
«μνημεία» απ’ όσα γνωρίζουμε. Οι αρχαιότερες γραπτές αναφορές στο πρόσωπο του
Πυθαγόρα – που αποδέχονται οι σύγχρονοι μελετητές – περιορίζονται σε έξι
σύντομα αποσπάσματα τα οποία χρονολογούνται στον αιώνα μετά τον θάνατό του και
δεν προέρχονται από κάποιο πρωτότυπο, αλλά από έργα των συγγραφέων της
αρχαιότητας οι οποίοι είτε είχαν διαβάσει το πρωτότυπο είτε επικαλούνται
προγενέστερες, δευτερογενείς πηγές. Τα τρία από αυτά τα εδάφια πραγματεύονται
το πυθαγόρειο δόγμα της μετενσάρκωσης, ενώ τα άλλα δύο αναφέρονται στο ψυχικό
σθένος, στη γνώση και στη σοφία του Πυθαγόρα. Τα επόμενα δύο είναι χλευαστικά
και προσβλητικά προς το πρόσωπό του. Το έκτο εδάφιο εκφράζει μια αμφίβολη
φιλοφρόνηση η οποία παρεμβάλλεται στο μέσον μιας – μάλλον άσχετης κατά τα άλλα
– εξιστόρησης από τον ιστορικό Ηρόδοτο, ο οποίος χαρακτηρίζει τον Πυθαγόρα ως «αναμφιβόλως,
τον κατώτερο απ’ όλους τους Έλληνες σοφούς».
Την εποχή του Πλάτωνα, τον 4ο αιώνα π.Χ., ο Πυθαγόρας και οι πυθαγόρειοι
αποτελούσαν μάλλον ένα είδος μυστηρίου, ενώ σήμερα μνημονεύονται συχνά ως «μια
αρχαία λατρεία, σχετικά με την οποία τίποτα δεν είναι γνωστό.
Ο Πλάτωνας γνωρίζοντας τους πυθαγόρειους, επηρεάστηκε πολύ από την ιδέα για
τον ρόλο των αριθμών στη φύση και στη δημιουργία και επιχείρησε να ενσωματώσει
εκείνο που θεωρούσε «διδακτέα ύλη των πυθαγορείων - την τετρακτύ» ή κουαντρίβιουμ – στην Ακαδημία του (Ακαδήμεια) στην Αθήνα. Ο Αριστοτέλης και οι μαθητές του έγραψαν
εκτενώς για τους πυθαγόρειους κάποια χρόνια μετά, στηριζόμενοι σε προγενέστερο
υλικό, καθώς και σε προσεκτικά επιλεγμένους ζώντες φορείς της προφορικής
παράδοσης πριν ακόμα μολυνθεί αυτή από διάφορα ψευδεπίγραφα κείμενα.
Φαίνεται πως ποτέ ξανά στην ανθρώπινη ιστορία δεν προσπάθησε άλλη ομάδα
ανθρώπων με τέτοιο πείσμα ή έστω με τέτοια επιτυχία να παραμείνει μυστική, όσο
οι πυθαγόρειοι και παρ’ όλα αυτά να αποκτήσει τέτοια διασημότητα και επιρροή
για ένα τόσο απρόσμενα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος εγκαταστάθηκε το 530 π.Χ. περίπου στην ελληνική
αποικία του Κρότωνα στη νότια ακτή της Ιταλίας (σε ηλικία σαράντα ετών). Προκάλεσε αίσθηση ως δάσκαλος και θρησκευτικός
ηγέτης. Κήρυττε ένα δόγμα μετενσάρκωσης και κατέστη σημαντική μορφή στην
πολιτική σκηνή της πόλης, απέκτησε επικίνδυνους εχθρούς και τελικά το 500 π.Χ.
περίπου αναγκάστηκε να μετεγκατασταθεί σε μια άλλη παράκτια πόλη, το Μεταπόντιο
όπου και πέθανε.
Στον Κρότωνα πειραματίστηκε με τη χρήση της λύρας προσπαθώντας να απαντήσει
στο ερώτημα, γιατί κάποιες χορδές συγκεκριμένου μήκους παράγουν τόσο όμορφους
ήχους. Ανακάλυψε πως η σχέση μεταξύ του μήκους της χορδής μιας λύρας και του
ανθρώπινου αυτιού δεν είναι συμπτωματικές ούτε αυθαίρετες.
Σε μια έκλαμψη πνευματικής διαύγειας οι πυθαγόρειοι ανακάλυψαν πρότυπα και
κρυμμένη αρμονία πίσω από τη φαινομενική ποικιλία και πολυπλοκότητα της φύσης,
η οποία μπορεί να κατανοηθεί μέσω των αριθμών. Έφτασαν στο σημείο να ορίσουν
τους αριθμούς ως οδηγούς τους (στην εποχή που ζούσε ο Πυθαγόρας ή λίγο μετά το
θάνατό του), προκειμένου να διατυπώσουν ορισμένες ίσως υπερβολικές, ανορθόδοξες
και ακατέργαστες ιδέες για το Σύμπαν και τη φύση. Ορισμένοι ίσως εκπλαγούν όταν μάθουν ότι σε
τούτο τον «πρωτοπυθαγόρειο» πυρήνα αλήθειας δεν γίνεται καμιά αναφορά σε
πυθαγόρεια τρίγωνα ή στο πυθαγόρειο θεώρημα (πιο σωστά πυθαγόρειος κανόνας γιατί ο όρος «θεώρημα» υποδηλώνει μια έννοια
άγνωστη την εποχή εκείνη). Ο τρόπος με τον οποίο το πυθαγόρειο θεώρημα πέρασε
από κοινωνία σε κοινωνία και από μια ιστορική περίοδο σε άλλη, συνιστά ένα
περίπλοκο και συναρπαστικό θέμα. Ήταν γνωστό το πυθαγόρειο θεώρημα και χάθηκε
στη συνέχεια; Ή μήπως χάθηκε μόνο εν μέρει; Σημειώθηκαν άραγε μεμονωμένες ανακαλύψεις;
Εξίσου σημαντική είναι και η οπτική μιας τέτοιας κληρονομιάς από τις διάφορες
κοινωνίες και το νόημα που της απέδωσαν. Άραγε η γνώση του ήταν χρήσιμη για τη
χωρομετρία και την κατασκευή κτιρίων;
Οι αριθμοί και τα μαθηματικά χρησιμοποιούνταν αιώνες πριν γεννηθεί ο
Πυθαγόρας, μερικές φορές μάλιστα εφαρμόζονταν κάτω από μια οπτική περισσότερο
εξεζητημένη από τη δική του και των οπαδών του.
Οι συλλήψεις των πυθαγορείων στο βασίλειο της μουσικής ήταν εξαιρετικές και
υλοποιούνταν με έναν εξ ολοκλήρου νέο τρόπο, εντελώς διαφορετικό από την
πρακτική χρήση των αριθμών ή την εκτίμηση ενός όμορφου γεωμερικού σχήματος.
Διαπνεόμενοι από μια ευλάβεια για τη δύναμη των αριθμών ο Πυθαγόρας και οι
οπαδοί του πραγματοποίησαν μία από τις εμβριθέστερες και σπουδαιότερες
ανακαλύψεις στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης. Βρέθηκαν μπροστά σε ένα κατώφλι
σαν αυτά που ελάχιστες φορές έχει διαβεί η ανθρωπότητα. Η συγκεκριμένη
αυτή πύλη δεν θα ξανάκλεινε ποτέ.
